شهرام گراوندی

خوزستان نه تنها یکی از استانهای راهبردی کشور، که راهبردیترین استان کشور است! اگر مفهوم این عبارت را درک کردیم، می توانیم به آسانی مسائل و مشکلات پیچیده و ساختاری بزرگی که این روزها خوزستان با آن دست و پنجه نرم می کند را درک کنیم.
با یک بارندگی کوتاه غبار از چهرهی مسائل ساختاری خوزستان زدوده می شود و همه چیز نمایان می شود.
با بارش بارانی شدید – حتا چند دقیقه ای! – پس خوردگی فاضلاب، سیل و فاضلاب و رودخانه یکی می شود و سیلاب بزرگی در بخش هایی از شهر اهواز و شهر کارون جاری شده و حتا این سیلاب به درون منازل مردم نفوذ می کند و مشکلات زیادی برای شهروندان شریف خوزستانی ایجاد می کند.
این وضعیت نشانگر ضعف و مسائل فراوان سیستم فاضلاب شهری است. فاضلاب های مناطق شهری و روستایی استان خوزستان عمومن با وضعیت مشابهی دست و پنجه نرم می کنند. خوزستان با مسائل پیچیده دیگری نیز دست به گریبان است که زندگی را به کام هم وطنان عزیزمان تلخ کرده است.
خوزستان استانی راهبردی است از این نظر که بخش عمده و بزرگی از نیازهای غذایی کشور در استان خوزستان تولید می شود. بخش عمده ای از انرژی کشور نیز در استان خوزستان تولید می شود. مهم ترین صنایع راهبردی کشور مانند برق، فولاد، کشت و صنعت و نیشکر، سدهای بزرگ، صنایع پتروشیمی و نفت و… در خوزستان استقرار دارند؛ بنابراین خوزستان سهم بزرگی در تولید ناخالص ملی دارد.
بر اثر استقرار این صنایع و موسسات اقتصادی در خوزستان بیش از هر جای دیگری از کشور محیط زیست تخریب شده و اقلیم استان دستخوش دست درازی مخرب بشر شده است؛ به همین دلیل مردم خوزستان با مسائل زیست محیطی پیچیدهای دست به گریبان هستند. مساله ی ریزگردها و هوای آلوده این استان موجب شده تا حتا تنفس در روزهای بسیاری در این استان به سختی امکان پذیر باشد. بیماران قلبی و کودکان و افراد میان سال و پیران برای تنفس در روزهای آلوده به ریزگردها، مصائب زیادی را متحمل می شوند. با نخستین بارندگی پاییزی و بارشی که آلوده به ریزگردها و سایر ناپاکی ها است، صدها نفر به بیمارستان منتقل میشوند!
بارندگی که بیشتر شود معابر شهری سیلابی می شود. سیلاب به درون منازل مردم نفوذ می کند و زندگی عادی شهروندان را دچار اختلال می کند. اگر بارندگی ها باز بیشتر شود سیل، زندگی صدها هزار تن را تحت تاثیر خود قرار می دهد. اینها نشانه ای از تخریب گسترده محیط زیست خوزستان و تغییرات اقلیمی این استان است. محیط زیست خوزستان نیازمند توجه جدی مسوولان کشوری است! سیستم فاضلاب خوزستان نیازمند توجه کشوری است! باید فوری به فکر ترمیم شرایط، به ویژه وضعیت محیط زیست در استان خوزستان بود.
استقرار صنایعی مثل صنایع نفتی، کشت و صنعت و سایر صنایع و نیز بروز جنگ تحمیلی و همچنین توسعه ی ناموزون استان موجب شد تا صدها هزار نفر از شهروندان خوزستانی از خانه و کاشانه خود رانده شوند. گروه زیادی از این شهروندان چاره ای جز استقرار در حاشیه شهرهایی مانند اهواز و ماهشهر و آبادان و دزفول نداشتند؛ بدین ترتیب زندگی در مساکن غیر رسمی گسترش زیادی یافت. آمارهای موجود می گوید بعد از مشهد، اهواز دومین شهر با جمعیت بزرگ و چندصدهزار نفری حاشیه نشین است. شکل گیری حاشیه هایی مانند شلنگ آباد و ملاشیه و کوت عبدالله و منطقه مندلی و شهرک رزمندگان و منبع آب در اهواز یا شهرک چمران و طالقانی و گاما در ماهشهر پیامد توسعه ی ناموزون خوزستان است. صدها هزار نفر در حاشیه های استان خوزستان زندگی می کنند. بی آنکه نظام دیوانسالاری بزرگ کشور توانسته باشد برای رفع این معضل و مشکل تدبیری کارشناسی بیندیشد! فقر و کمبود تاسیسات شهری و رفاهی و خدماتی در این مناطق هراس انگیز است! زحمات زیادی در حد امکانات استان کشیده شده اما شکاف ها بزرگ و عمیق است و ترمیم آن نیازمند توجه جدی دولتمردان در سطح ملی است. بخش بزرگی از شهروندان خوزستانی با مصائب بزرگی ناشی از توسعه ناموزون استان دست و پنجه نرم می کنند.
پنج رودخانه کشور از جمله رودخانه های بزرگی مانند کارون و کرخه و دز در استان خوزستان جاری اند. یعنی استان خوزستان ، استان پر آبی است؛ اما از حدود چهار هزار روستای دارای سکنه ی استان خوزستان حدود هزار روستا تاسیسات پایدار لوله کشی آب ندارند و آب از طریق تانکر به این روستاهای بی بهره از تاسیسات لوله کشی آب منتقل می شود. این شرایط زیبنده شهروندان شریف خوزستانی نیست.
اتفاقی که در غیزانیه و دهدز در روزهای اخیر به وقوع پیوسته، شاهد کوچکی بر این مدعاست. دور تا دور بخشی به نام دهدز با دستکاری مصنوعی و سدسازی از آب اشباع است ولی روستاهای دهدز از آب شرب بهره ور نیستند!
سهم مردم خوزستان و توسعه یافتگی این استان استراتژیک، از استخراج نفت و صادرات گاز و محصولات پتروشیمی و صنایع فولاد بسیار ناچیز است.
در سده ی گذشته توسعه ی خوزستان همواره دغدغه بسیاری از مسوولان طراز اول کشوری بوده است. شرکت توسعه و عمران خوزستان از میان همین نگرانی ها، سد دز را طراحی و اجرایی کرد. بعدها نیز این توجه استمرار داشته اما نتوانست به توسعه ای پایدار و موزون منجر شود. شاخص های توسعه در برخی از مناطق استان خوزستان ناامیدکننده و سخت هشدار دهنده است. شهرهای شمالی استان مانند باغملک و هفتکل و ایذه و لالی و مسجدسلیمان با بحران های بزرگ ناشی از کم توجهی یا توسعه ی ناموزون روبه رو هستند. بخش هایی دیگر از خوزستان مانند هویزه و بستان و سوسنگرد و شادگان با مسائل مشابهی روبه رو هستند.
اگر در دورانی استان خوزستان به یکی از استان های مهاجر پذیر کشوری مبدل شده بود، امروزه استان خوزستان به استانی مهاجر فرست تبدیل شده است! این وضعیت نشانه ای از سختی و پیچیدگی های زندگی در این استان راهبردی کشور است.
استمرار شرایط نگران کننده توسعه ای در استان خوزستان نافی حقوق شهروندی هم وطنان عزیزمان در استان خوزستان است. تاب آوری اجتماعی تحت تاثیر شرایط بغرنج امروز خوزستان قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی سخت مستهلک شده و استمرار این شرایط مخل امنیت ملی و امنیت پایدار کشوری است. خروج از این شرایط نیازمند ارتقای نظام حکمرانی در استان خوزستان است.
پیش شرط ارتقای نظام حکمرانی در استان خوزستان تدوین برنامه ای جامع و چندوجهی برای توسعه موزون و پایدار استان خوزستان است.
بر صدر نشستن مدیران توانمند و مطالبه گر، و نه اهل تعارف و لابی و یا محجوب و همواره خاموش – که در ساحت سیاست جایگاهی و بهایی برای چنین مدیرانی قائل نیستند! – استان را که دچار چالش های انبوه و عمیق و گرفتاریهای استمراری و تکراری کرده است؛ نجات می دهد.
مقدمه ی پیشرفت و ترقی و اوج دیگربارهی خوزستان، داشتن برنامه ی راه و نیز جلب مشارکت گسترده ی جوامع محلی به عنوان پیشران های توسعه و فعال سازی هسته های فکری و تحلیلی بخش متخصص نیروی انسانی و فنی خوزستان است.
استان خوزستان این روزها حال و روز خوشی ندارد. استان خوزستان بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه و تدبیری جدی است. استان خوزستان را دریابیم و بیش از گذشته به فکر بهبود حالش باشیم.
اجازه ندهیم وقایعی مانند غیزانیه و یا دهدز تبدیل به بحران شود؛ و سپس به صورت اورژانسی به فکر درمان بیفتیم!