×

منوی بالا

منوی اصلی

دسترسی سریع

اخبار سایت

true
true

ویژه های خبری

true
    امروز  پنج شنبه - ۹ فروردین - ۱۴۰۳  
true
true
تاثیر کتاب ”یک کلمه ” بر قانون نویسی جدید درایران

قانون نویسی جدید یکی از مفاهیم کلیدی تجددخواهی در ایران عصر مشروطیت به  شمارمی آید. ما می دانیم که ضرورت قانون نویسی عرفی به سبک و سیاق اروپایی پاره کانونی نظریه مشروطیت ایران بوده است. در واقع جدال بر سر قانون نویسی و تاسیس نظام حقوقی جدیدبین تجددخواهان و سنت گرایان (که وجوب آن را بر نمی تابیدند) زمینه ساز بروز اولین جرقه های مشروطه خواهی ایرانیان تلقی می شود. به همین سبب می توان دیرینگی این چالش بزرگ و دوران ساز را حتی به دهه های پیش از جنبش مشروطیت نیز برگرداند. بدین ترتیب ضرورت تاسیس نظام حقوقی مبتنی بر قوانین عرفی از سوی تجددخواهان و مقاومت شدید محافظه کاران و سنت  گرایان در برابر این خواسته تاریخی  تدریجا زمینه ساز زایش و تبلور دو نوع گفتمان فلسفی و سیاسی گردید که نهایتا در اوج جنبش مشروطه خواهی یک سوی آن را تجدد خواهان و سوی دیگرش را شیخ فضل الله نوری و هواخواهان او تشکیل دادند. یکطرف راه نیک بختی و ترقی ملک و ملت را در تمسک به قانون نویسی عرفی دانسته و طرف دیگر  عبور از قوانین شریعت را موجب ضلالت و گمراهی جامعه و گناهی غیرقابل بخشایش به شمار آوردند.

باتوجه به مقدمه پیش گفته می توان ادعا نمودکه ازمیان چهره های برجسته منورالفکری نسل اول ،میرزایوسف خان مستشارالدوله بگونه ای متفاوت وارد این جدال نظری گردید.اوعلاوه برتاثیرپذیری ازآزادی خواهان روسیه طی مدت اقامت درپترزبورگ وتفلیس،  هنگام ماموریت فرانسه باافکارسوسیالیستهای شهیری همچون سن سیمون وپرودن اشنایی یافته بود.خاصه آنکه زمان  اقامتش درفرانسه باحوادث مهم کمون پاریس مقارن گردید.مضاف برآنچه که گفته شدتسلط اوبرزبانهای روسی ،انگلیسی وفرانسه زمینه ای فراهم اوردتا آثارواندیشه های روشنفکران بزرگ اروپایی را موردمطالعه وتامل قرار دهدوالبته ازاین میان اثارمتفکران انقلابی فرانسه یعنی روسو،ولتر ومتون دوران سازی همچون قوانین اساسی دول مشروطه اروپایی ،کنوانسیون انقلابی فرانسه ومهمترازهمه اعلامیه حقوق بشر تاثیرات شگرفی رابراوبجای نهاد.خلاصه آنکه برونداد این همه دادوستدفکری درساحت اندیشه های مستشارالدوله همان کتاب مشهور“یک کلمه ”بود.اثری که همواره بانام این اندیشه وربزرگ عجین گشته وتابلوشفافی ازاندیشه های سیاسی وی به شمار آمده است. میرزایوسف خان مستشارالدوله در اثر ارزشمندخودباشیوه ای منطقی به تفکیک قانون عرفی ازقوانین شریعت پرداخته و از این طریق مبانی نظری لازم رابرای تاسیس اولین نظام حقوقی عرف گرادرایران فراهم ساخت. اوضمن احترام به مبانی قانون شریعت چنانکه گفته شد وجوه تفکیکی وحوزه اجرایی انراباقانون عرفی موردمقایسه ی دقیق قرارداده وسپس راه علاج همه دردهای تاریخی ایران رادریک کلمه دانست وآن چیزی نبود جز“ قانون“.

میرزایوسف خان در اثر یادشده ضمن برشمردن فواید و مزایای کود یاقانون جدید آن را از چندجهت باقانون شریعت متفاوت دانست وبرای هرکدام ازاین دومفهوم یک عرصه وحوزه کارکردی جداگانه (بشرحی که خواهدآمد)قایل گردید.

۱-قانون شریعت به امورشخصیه مربوط می شود حال انکه قانون عرفی به امور سیاسی واجتماعی وحقوق برآمده ازآن می پردازد.

۲-قانون شریعت درایران اساسامعطوف به مذهب تشیع اثنی عشری است حال این که درچارچوب مرزهای ایران پیروان دیگرمذاهب وادیان نیززندگی می کنند که شریعت انهادرعین تفاوت می بایدمحترم شمرده شود. به همین سبب نمی توان آنهاراملزم ساخت تاازاحکام شریعت مذهب اثنی عشریه پیروی ومتابعت نمایند.

نتیجه انکه جامعه ایران بطوراعم به قانونی نیازداردکه برای همگان لازم الاجرا تلقی شود.

۳-قانون شریعت دربخشهایی محصول استنباط فقهاومراجع عظام است وبهمین سبب احکام آن نزدهرکدام ممکن است با میزانی ازابهام ،تفاوت واختلاف نظرهمراه بودباشد. حال انکه کود یاقانون عمومی بوسیله نمایندگان ملت نوشته شده وحتی الامکان ازجهت اجرایی بدون ابهام ومنقح تقریر یافته وبرآیندنوعی اجماع است.

۴-قانون شریعت قابل تغییرنیست حال انکه قانون عرفی بدلیل زمینی بودنش حتماقابل تجدیدنظروبازبینی است.

۵-قانون عرفی می تواندهمه پیروان فرق ومذاهب ایران رابه صرف ایرانی بودن در بربگیرد.بهمین جهت خواهدتوانست به همبستگی وهمزیستی ملی احادملت کمک  نماید.

۶-قانون عرفی بدلیل اجتماعی بودنش حق مداربوده وملت رادرامرحکومت برخوردارازحقوق اساسی می داندحال انکه قانون شریعت بواسطه فردی بودن ازجنبه های تکلیف مدارانه برخوردار است.

باعنایت به آنچه که گفته شد شاید بتوان کتاب یک کلمه راباهمه نقاط ضعف وقوتش اثرگذارترین کتاب براندیشه مشروطه خواهان ایران درابتدای قرن بیستم به شمار آورد. زیرا محتوای نظری آن توانست ابهامات بسیاری رادرزمینه ی اختلاط مفهومی بین قانون عرف وقانون شریعت وکارکرد متفاوت هریک را بزداید. به همین جهت براساس اغلب گزارش نویسی های تاریخی اگرچه شخص یوسف خان مستشارالدوله پیش از جنبش مشروطیت جان به جان آفرین تسلیم نمود با این حال همه انجمن های فعال انقلابی درتهران وتبریز و برخی نقاط دیگرایران کتاب یک کلمه اورادست به دست می چرخانده ومحتوای آنرامبنای تفکرمشروطه خواهی تلقی می کردند. مهم تر اینکه تاثیرشگرف ودوران سازکتاب یادشده براندیشه ایرانیان به ویژه  ازجهت ابهام زدایی های مفهومی توانست قانون نویسی عرفی رانزدایرانیان به امری کاملا پذیرفته شده وبدیهی تبدیل نماید.

بی تردید می توان تاثیر وپژواک کتاب یک کلمه ی مستشارالدوله واصراراوبرقانون نویسی عرفی رادراین جملات پرشورسیدجمال واعظ اصفهانی خطیب مشهورجنبش مشروطیت بخوبی دریافت که دریکی ازخطابه هایش چنین گفته است:

”ایهاالناس هیچ چیزمملکت شماراآبادنمی کندمگرمتابعت قانون مگرملاحظه قانون مگرحفظ قانون مگر احترام قانون وبازهم قانون وایضا قانون. اطفال بایداز طفولیت درمکاتب ومدارس قانون بخوانند وبدانند که هیچ معصیتی درشریعت ودین بالاتراز مخالفت باقانون نیست.

معنی معصیت یعنی خلاف قانون. عمل کردن به دین اسلام وقرآن یعنی قانون خدایی.آقاجانم قانون، قانون.بچه هابایدبفهمند زنهاباید بفهمندکه حاکم قانون است وبس وهیچ کس درمملکت حکمش مجری نیست مگرقانون. مجلس شورای ملی یعنی حافظ قانون. وکیل یعنی کسی که قانون تدوین کند.مجلس وقوه مقننه یعنی مجلسی که قانون وضع می کند.وزیر یعنی مجری قانون. سلطان یعنی رییس مجریه قانون. سربازیعنی حافظ قانون. عدالت یعنی قانون. ثروت یعنی اجرای قانون. استقلال سلطنت یعنی احکام قانون.

خلاصه انکه آبادی مملکت،شیرازه بندی ملیت وقومیت وملت منوط است به اجرای قانون.

 

  منابع :

۱-ازصباتانیما، یحیی آرین پور.

۲-ریشه یابی اندیشه میرزایوسف مستشارالدوله، سایت مطالعات تاریخ معاصرایران،یحیی طالبیان.

۳-اندیشه های میرزااقاخان کرمانی ،فریدون آدمیت.

۴-تحولات فکری واجتماعی درجامعه فئودالی ایران،محمدرضافشاهی

۵-ایرانیان واندیشه تجدد،بهنام جمشید.

۶-روشنفکری وسیاست،جهاندارامیری.

۷-نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران بادورویه تمدن بورژوازی غرب ، عبدالهادی حائری.

 

true
true
true
true

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید

- کامل کردن گزینه های ستاره دار (*) الزامی است
- آدرس پست الکترونیکی شما محفوظ بوده و نمایش داده نخواهد شد


true