موضوع اخلاق مساله کم اهمیتی نیست؛ بلکه بحث بر سر آن است که چگونه باید زندگی کرد و به آن معنا بخشید. (سقراط، به روایت افلاطون در جمهوری، حدود ۳۹۰ ق. م) سقراط برای وجه هستی شناسی و معرفت شناسی اخلاق و فضیلت، ارزش و عظمت بسیاری قائل بوده است طوری که سقراط بیان می دارد «فضیلت و اخلاق در زندگی ارزش آن را دارد به هر قیمتی حفظ شود حتی به قیمت مرگ.»
سوءاستفاده اخلاقی از اخلاق

سقراط با حیات اخلاقی خود (مرگ سقراط) روحیه عمل گرایی به اندیشه بخشید و جامه عمل به تن اندیشه پوشاند و با همنوایی گفتار با رفتار، صداقت اخلاقی و وجاهت اخلاقی خود را به معراج نزدیک کرد.

با توجه به اهمیت بعد اخلاقی در زندگی این سوال مطرح است که چرا در دنیای کنونی مباحث اخلاقی تا این حد مورد تجاوز قرار گرفته است و آسیب های مهم اخلاقی معاصر بخشی از زندگی روزمره ما شده است و از اخلاق سوءاستفاده اخلاقی می شود. می توان گفت اگر چه ما در تورم اخلاقی در جوامع مدرن به سر می بریم اما این خوانش از اخلاق بیشتر به استتار اخلاقی و ریا کاری اخلاقی شباهت دارد تا وجاهت و قداست اخلاقی. شاید پاسخ به این سوال در کلید واژه ای به نام خودنمایی با اخلاق مستتر باشد که در این متن به این پرداخته می شود.
تعریق مرگ نزد سقراط

مرگ سقراط شاید با تعریفی که ما از مرگ در ذهن داریم کمی متفاوت باشد، سقراط مرگ را با مرگ حیات اخلاقی تعریف می کند، حیات اخلاقی هنگامی به پایان می رسد که زندگی انسان منطبق با شرافت انسانی نباشد لذا در نبود حیات اخلاقی مرگ که همان غفلت از زمان حال است اتفاق می افتد و زندگی بار معنایی خود را از دست خواهد داد. به همین دلیل است که سقراط به ما می آموزد که از مرگ نباید ترسید بلکه از درست زندگی نکردن باید ترسید که گرفتارش شده ایم. زندگی کردن یعنی توجه و حضور واقعی و حقیقی داشتن در این جهان به مثابه انسان است.
معنای زندگی

زندگی کردن، به گفته پل تیلیش الهی دان، شجاعت بودن است و به گفته ویکتور فرانکل جست وجوی معنا. زندگی کردن، به گفته شوپنهاور عصیان و سرکشی در برابر تکرارها و ملال ها است. زندگی کردن، برخاستن از گور است، گوری که برای خودمان درست کرده ایم و خود را در آن زندانی ساخته ایم. زندگی کردن، دوباره متولد شدن است و دوباره خود را ساختن است با ارزیابی حیات اخلاقی.
فوکو و مفهوم تئاتر اخلاقی

فوکو در بعضی از نوشته های خود به «تئاتر اخلاقی» می پردازد که با این خوانش از متن حاضر مطابقت معرفتی دارد. یعنی ما بیشتر به ویژگی های اخلاقی اشخاص نیازمندیم تا ویژگی های اخلاقی افعال که در دوران مدرن نوع دوم بر نوع اول رجحان پیدا کرده است، از لحاظ وجود شناختی، اشخاص بنیادی تر از افعالند و افعال بر حسب اشخاص تعریف می شوند.
اشخاص یا افعال؟

بنابر این، معقول است که ویژگی های اخلاقی اشخاص را از لحاظ وجودشناختی بنیادی تر از ویژگی های اخلاقی افعال بدانیم. ویژگی های دوم را باید برحسب ویژگی های اول تعریف کرد. از این رو، فضایل و رذایل، از لحاظ وجودشناختی، بنیادی تر از درستی یا نادرستی افعالند و مفهوم فعل درست را باید بر حسب مفهوم فضیلت تعریف کرد. بسیاری از فیلسوفان حوزه اخلاق ویژگی های اخلاقی افعال را به دوران مدرن و پست مدرن که به نوعی «تئاتر اخلاقی» بیشتر شباهت دارد ربط می دهند و با احتیاط بسیار از مرگ حیات اخلاقی سخن می گویند.
کسوف فضایل اخلاقی

منظور از مرگ حیات اخلاقی همان کسوف ویژگی های اخلاقی اشخاص است. داشتن فضیلت های فکری مستقل از داشتن فضیلت های اخلاقی به نظر می رسد. یافتن افرادی که فضیلت های فکری و اخلاقی زیادی دارند، اما به شدت غیر اخلاقی اند دشوار نیست. به همین قیاس نیز دشوار نیست یافتن افرادی که فضیلت اخلاقی دارند، اما از حیث فضیلت های فکری نقص دارند. نتیجه این می شود که شواهد تجربی این نتیجه را توجیه می کند که فضیلت های اخلاقی و فکری انواع متفاوتی از فضیلتند. برخی فضیلت های اخلاقی سنتی بیش از غالب فضیلت های فکری سنتی کارکرد مهار کننده دارند.
مساله ریاکاری اخلاقی

خصایل اخلاقی در ویژگی های اخلاقی اشخاص است و موفقیت اخلاقی در ویژگی های اخلاقی افعال است. کمال اخلاقی انسان را نمی توان به قوانین اخلاقی در دنیای مدرن فروکاست، فلسفه اخلاق خصلت اخلاق نیکوست و نه فقط فلسفه رفتار نیکو. این امر بیشتر ریاکاری اخلاقی است نه فخر اخلاقی. مثلا فردی که به دلیل ترس و شرایط قضایی بدهی خود را پرداخت می کند و شان حقوقی خود را حفظ می کند، فقط نمایش حساب شده ای از مدیریت مودبانه را رعایت کرده و پیش نمایش می دهد. اگر چه این امر مستلزم یک فهم خوب است رد پای اخلاق که مستلزم یک اراده خوب است در آن مشاهده نمی شود.
سخن گفتن از اخلاق به قصد سوءاستفاده از آن

متاسفانه عده زیادی از مردم غیرمسوولانه درباره اخلاق سخن می گویند. آنها با سخن گفتن از اخلاق می خواهند آدم های مغضوب شان را تحقیر و تهدید کنند یا از کاری بازدارند، دیگر اینکه می خواهند دوستان شان را با این کار تحت تاثیر قرار بدهند، از خودشان رضایت بیشتری داشته باشند و حواس مردم را از سوء رفتارهای خود پرت کنند. همه اینها مصداق سخن گفتن از اخلاق به قصد سوءاستفاده از اخلاق است. مشکل فقط غیر انسانی بودن این کار نیست، مشکل اینجاست که با اهداف ناشایست درباره اخلاقیات حرف می زنند. وقتی افراد در سخن خود به این نحو از اخلاق استفاده می کنند، ابزار محافظی را که قرار است یاریگر مردم باشد به جان همان مردم می اندازند.
خودنمایی های اخلاقی

خودنمایی با اخلاق به معنی سخن گفتن از اخلاق برای ارتقای جایگاه خود (Piling on) است. خودنمایی یعنی تبدیل سخنانی که از اخلاق می گوییم به جولانگاه غرور و نخوت. خود نماها افرادی هستند که با دم زدن از از اخلاق فخر فروشی می کنند و سعی دارند با صلاحیت های اخلاقی شان دیگران را تحت تاثیر قرار بدهند. خودنماها دنبال این هستند که مقام اجتماعی شان را ارتقا بدهند و دست یافتن به پایگاه اجتماعی دو راه وجود دارد: منزلت و سلطه. خود نماها می خواهند به عنوان یک الگوی اخلاقی الهام بخش برای خود اعتبار جمع کنند. آنها معتقدند که بر خورداری از این منزلت، دست کم وقتی پای مسائل اخلاقی در میان باشد، باعث جلب احترام دیگران می شود. اما خودنماهایی هستند که برای مقاصد شوم تری به سخن گفتن از اخلاق می پردازند. این عده به قصد سلطه یافتن بر دیگران خودنمایی می کنند. اینها برای سرکوب یا هراس افکنی یا ریختن آبروی دیگران به سخن گفتن از اخلاق روی می آورند. دست به تهدید کلامی می زنند و سعی می کنند دیگران را تحقیر کنند. برای تحت تاثیر قرار دادن مردم سعی می کنند رقبای خود را خوار کنند و به جای اینکه بکوشند منزلت خود را ارتقا دهند، سعی دارند با کوچک کردن دیگران برای خود پایگاهی دست و پا کنند.
شیوه های رایج برای خودنمایی

همسو شدن، تشدید ادعای اخلاقی، بهتان زنی، ابراز هیجانات شدید و کوچک انگاری روش های رایج و جایز در خودنمایی با اخلاق محسوب می شود. همسو شدن را می توان در حضور در یک نشست یا جلسه سراغ گرفت که افراد به یک باره خود را وسط بحث های اخلاقی می اندازند و جز آره گفتن کاری نمی کنند. نام این پدیده همسو شدن (Ramping up) است. این پدیده، همانطور که از نامش پیداست، وقتی پیش می آید که شخص فقط به این سبب در گفتمان عمومی مشارکت می کند که موافقتش را با چیزی که قبلا ادعا کرده اعلام دارد. وقتی افراد به این شیوه خودنمایی می کنند، یا صرفا می خواهند از قافله عقب نمانند، یا ثابت کنند که در طرف درست ایستاده اند.
تشدید ادعای اخلاقی

وقتی افراد دست به تشدید ادعای اخلاقی می زنند هدف شان این نیست که در آخر به ادعای اخلاقی درست برسند، بلکه تلاش این عده پیشی گرفتن از یکدیگر است. آنچه آنها را به این کار وا می دارد این است که دوست دارند تاثیرگذارترین فرد عرصه اخلاق باشند. بنابراین، از ادعاهای اخلاقی تشدید شده ای بهره می گیرند تا نشان بدهند که خودشان به مباحث مربوط به عدالت واقف ترند و دیگران از ریزه کاری یا اهمیت موضوع سر در نمی آورند یا ارزشی برایش قائل نیستند. مثلا یک نفر رفتار کسی را شجاعانه و شایسته تقدیر توصیف می کند در حالی که نفر بعدی ادعا می کند این کار نه تنها شجاعانه بود بلکه جسورانه ترین و فداکارانه ترین کاری بود که در عمرم شاهد بوده ام. در این جا هم شخص می تواند از تشدید ادعای اخلاقی استفاده کند تا به دیگران بفماند که دارای وجاهت اخلاقی است که می تواند فرشته های اخلاق را به ناحق نادیده مانده اند، شناسایی کند.
بهتان زنی (Moralism)

افرادی هستند که با میزان حساسیت بالا به معضلات اخلاقی، قصد دارند صلاحیت اخلاقی خود را ثابت کنند. این کار معمولا به ادعاهایی دروغین درباره وجود معضلاتی اخلاقی ختم می شود که که در حقیقت اصلا وجود ندارند. این نوع استفاده خطاکارانه از از ادعاهای اخلاقی بهتان زنی خوانده می شود. همانطور که بازپرس ممکن است اتهامات ناروایی به مظنون نسبت بدهد، افراد حاضر در گفتمان اخلاقی نیز گاهی ایرادهای اخلاقی دروغینی از خود می سازند. بهتان زنی برای خودنماها ابزار کارآمدی است. خودنماها با بهتان زدن سعی می کنند آدم های اخلاق مداری به نظر برسند، یعنی به چیزهایی در جهان اعتراض کنند که به چشم ما رعایای اخلاق ندان مسائلی بی اهمیت، بی ضرر، یا حتی ستودنی می آیند. خودنماها از آنجا که شاهدخت اخلاقند، از همه ما نسبت به عدالت حساس ترند. توجه کنید که بهتان زنی برعکس همسو شدن و تشدید ادعای اخلاقی، ایجاب می کند که فرد درباره مسائل اخلاقی دروغ بگوید. می شود با تکرار یک ارزیابی اخلاقی دقیق با دیگران همسو شد، یا با طرح دیدگاه اخلاقی افراطی تر اما صحیح ادعاهای قبلی را تشدید کرد. ولی برای بهتان زنی باید حتما حرف خطایی زد.
اخلاق زندگی و معنای آن

متاسفانه بهتان زنی در گفتمان عمومی اخلاقی حرکت مرسومی است. بهتان زنی شبیه به همان مفهومی است که جولیا درایور فیلسوف، نامش را اخلاق زدگی (Dismissiveness) می نامد که به معنی استفاده نامشروع از ملاحظات اخلاقی است.
ابراز هیجانات شدید

خودنمایی، بیشتر اوقات، شکل خشم و سایر هیجانات شدید را به خود می گیرد. ابراز هیجان یکی دیگر از راه هایی است که با آن می توانید کاری کنید که مردم از نیات درونی تان همان برداشتی را داشته باشند که خودتان می خواهید. گاهی ما خشم اخلاقی را به صراحت ابراز می کنیم. امروزه بیان خشم اخلاقی به فضای مجازی برای ابراز عصبانیت خود دسترسی دارند. فیس بوک تا این زمان نزدیک به ۴۵/۲ میلیارد کاربر فعال که هر دقیقه چیزی حدود ۹۸۶ هزار محتوا تولید می کنند و توییتر ماهانه ۵۹۰ میلیون کاربر فعال دارد و این افراد هر روز ۷۸۰ میلیون توییت منتشر می کنند. این رسانه های اجتماعی کارمان را برای ابراز خشم درباره خشم راحت کرده اند. وقتی افراد احساس می کنند در تخلفی اخلاقی همدست شده اند سعی می کنند از سنگینی گناه شان بکاهند و از وجهه خوب شان نزد مردم محافظت کنند. آنها این کار را با توسل به خشم و برخوردهای تنبیهی انجام می دهند. این عده به محض اینکه خشمشان را بروز می دهند، دوباره احساس می کنند آدم اخلاق مداری شده اند و خشم اخلاقی حال شان را خوب می کند. این افراد می کوشند با خشم اخلاقی خود پنداره شان را به عنوان اسوه اخلاق تحکیم کنند. خود نماها از خشم اخلاقی استفاده می کنند تا خود را آدم خوبی جلوه دهند. این تمام ماجرا نیست و خودنماها می توانند از هیجانات شدید دیگری هم برای نمایش صلاحیت اخلاقی خود استفاده کنند. ابراز شگفتی «باورم نمی شود که… .»، ناامیدی («از… . بی نهایت مایوس شدم») و انزجار حقیقتا از… . بیزارم) همگی گزینه های مناسبی برای این کار هستند.
مساله کوچک انگاری

خودنماها معمولا طوری حرف می زنند که گویی دیدگاه هایشان کاملا بدیهی است: هر فرد دیگری هم که در قضاوت اخلاقی توانمند باشد مطمئنا به همین دیدگاه می رسد. افراد با این شیوه حرف زدن می توانند این پیام را برسانند که حساسیت های اخلاقی شان کارآمدتر از حساسیت های اخلاقی دیگران است، و بنابر این از وجاهت اخلاقی برخوردارند. یعنی چیزی که به چشم دیگران نمی آید به طرز دردناکی بر خود نماها عیان است.
هزینه های اجتماعی خودنمایی

خودنمایی در اجتماع موجب بدگمانی می شود، کارایی سخن گفتن از اخلاق را درست به همین طریق کاهش می دهد. خودنمایی بد است چون مردم را به سخن گفتن از اخلاق بدگمان تر می کند. شاید این اعتراض به این متن نیز وارد باشد که نویسنده در حال خود نمایی است اما ما داریم توجه افراد را به خودنمایی جلب می کنیم و شیوع آن را گوشزد می کنیم نه اینکه دنبال تبرئه کردن خود باشیم و اینکه استدلال های خودنمایی با اخلاق، با بودن و نبودن ما ابطال پذیر و تاییدپذیر نیست. در پایان باید گفت که عدم حساسیت های اخلاقی به خودنمایی با اخلاق هزینه های زیادی بر حس های اخلاقی ما نیز وارد می کند و نگاه مثبت به خشم اخلاقی را نیز با خود به یغما می برد مثلا در این مورد که خودنماها مراقب عصبانیت خود نیستند، بلکه از آن سوءاستفاده می کنند. از نظر خودنماها هر چیزی می تواند بهانه خشم باشد لذا هر چیزی می تواند فرصتی برای نمایش خلوص اخلاقی شان باشد و این در نهایت فرسودگی خشم (Outrage exhaustion) را به همراه دارد. فرسودگی خشم زمانی روی می دهد که مردم مرتبا احساس خشم می کنند یا دائما در معرض آن باشند در نتیجه حس شان را نسبیت به چیزی که واقعا خشم آور است از دست می دهند و از ابراز خشم حتی در موقعیت هایی که خشمگین شدن بجا باشد هم باز می مانند. لذا فضیلت مندی با خشم اخلاقی و خودنمایی با اخلاق، تئاتر اخلاق یا نمایش با شکوه از اخلاق یا ویژگی های اخلاقی اشخاص که در دوران مدرن در یک استتار اخلاقی به عنوان یکی از آسیب های اخلاقی سایه گسترانده و هر روز بیشتر کپی برداری می شود تناسب ندارد و تنها راه نیاز واکسینه کردن اخلاقی با یک خوانش فرهنگی تعالی محور است در غیر این صورت می توان گفت حتی با دین و تلقی اخلاق از دین منهای فرهنگ ما اخلاقی نیستیم (جهل مقدس) . ما در جامعه نیاز به خصلت های اخلاقی اشخاص داریم نه ویژگی های اخلاقی افعال که در ظاهر سیمای زیبایی بر چهره دارد اما در باطن امر تنها وجاهت اخلاقی را زیر سوال می برد و هزینه های زیادی بر دوش اخلاق در اجتماع خواهد انداخت. لذا اخلاقی زیستن هزینه دارد نه اینکه با خودنمایی اخلاقی، تظاهر به اخلاق کنیم و تئاتری اخلاقی را کارگردانی کنیم.

گروه دین و فلسفه| لارس اسونسن در کتاب «فلسفه ملال» به نقل از یکی از متفکران بزرگ نوشته است جوامع بشری با همه پیشرفتی که کرده اند اما مشکلات اصلی بشریت کم و بیش به شکل دست نخورده ای باقی مانده اند! یکی از این مشکلات مقوله «ریاکاری» است. ریاکاری که معمولا آفت جوامع دینی است و حال که جهان عصر سکولار را تجربه می کند علی الظاهر باید این آفت مهلک به حاشیه رفته باشد اما همچنان می بینیم در جوامع به شکل خیلی جدی -و البته به روز شده ای- وجود دارد و همچنان در تنزل آنها ایفای نقش می کند. البته طبیعی است که سکه ریاکاری دینی در بسیاری از جوامع از رونق افتاده باشد، چراکه دین اساسا از مرکز توجه خارج شده است. اما همچنان هستند ارزش های دیگری که می تواند مستعد ریاکاری ورزیدن شوند. بی تردید یکی از مهم ترین آنها در دوران ما مساله اخلاق است. چه بسا افرادی که با تظاهر به زیست اخلاقی و توصیه های مکرر و گاه ملال آور در مورد ضرورت اخلاق و رعایت آن در حال نوعی کسب شهرت یا معیشت برای خویش هستند. در متن پیش رو نویسنده سعی کرده است به این معضل جوامع مدرن بپردازد و آفت ها و تهدیدهای ناشی از آن را توضیح بدهد. این مقاله که برای نخستین بار در دین آنلاین منتشر شد و به سبب اهمیتش اینجا بازنشر یافته است، تصریح می کند که در دوران مدرن شاید بیش از آنکه شاهد اخلاقی شدن جوامع باشیم، تماشاگر تئاتر اخلاق هستیم که گویی روی صحنه به نمایش در آمده است. او مفهوم تئاتر را از میشل فوکو، فیلسوف معاصر فرانسوی وام گرفته است و به خوبی توانسته معضل نمایشی شدن فضیلت اخلاق را توضیح بدهد.

۱- کتاب جمهوری افلاطون

۲- کتاب اخلاق اصالت چارلز تیلور

۳- کتاب اخلاقی زیستن پیتر سینگر

۴- کتاب فلسفه اخلاق جیمز ریچلز

۵- کتاب خودنمایی اخلاقی

۶- کتاب اخلاق نیکو ماخوس